Ο ΠΟΤΑΜΟΣ ΛΙΣΣΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

 Ο  ποταμός Λίσσος πηγάζει από την οροσειρά της Ανατολικής Ροδόπης και διασχίζοντας την πεδιάδα της Ροδόπης εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος, στον όρμο  « Ανοικτό », κοντά στο χωριό Ίμερος, σχηματίζοντας μικρής έκτασης Δέλτα.

Ο ποταμός παλαιότερα ήταν γνωστός με τα ονόματα Φιλιουρής ή Φιλιουρή ή Φιλιουρί.
Ο μεγάλος ιστορικός Ηρόδοτος, που τόσο όμορφα ιστορεί τους Περσικούς πολέμους, μας αφηγείται και για την πορεία του Ξέρξη στη Θράκη.
«Προχωρών από τον Δορίσκον προσπέρασε πρώτον τα φρούρια τα ανήκοντα εις την Σαμοθράκη , των οποίων το τελευταίον προς τα δυτικά είναι μια πόλις ονομαζόμενη Μεσημβρία . Μ΄αυτήν γειτονεύει μία πόλις των Θασίων η Στρύμη  και μεταξύ αυτών των δύο ρέει ο ποταμός Λίσσος, ο οποίος δεν επήρκεσε τότε να πιή ο στρατός του  Ξέρξη, παρά στέρεψαν τα νερά του. Η χώρα αυτή τα παλιά χρόνια ονομαζόταν Γαλλαϊκή, σήμερα όμως λέγεται Βριαντική και αυτή όμως δια να ομιλήσουμε ακριβοδίκαια, ανήκει εις τους Κίκονας. (μετάφραση του Ευάγγελου Πανέτσου)

 Δεν υπάρχει λοιπόν αμφιβολία ότι ο ποταμός Φιλιουρής είναι ο Λίσσος των Αρχαίων.
Στη διαδρομή του προς τα παράλια του Θρακικού Πελάγους, ο Λίσσος διέρχεται από μια σειρά οικισμών πλούσιων σε αρχαιολογικά ευρήματα και κτίσματα.
Στην ορεινή Ροδόπη υπάρχουν πέτρινα γεφύρια.

Στη Ν. Σάντα υπάρχει βυζαντινό κάστρο.
Στο χωριό Αρίσβη υπάρχει η μεγάλη ρωμαϊκή γέφυρα της Εγνατίας.  

Κοντά στο χωριό Μικρό Δουκάτο, στην περιοχή Αμπέλια, ανακαλύφθηκε αρχαϊκό νεκροταφείο.

Οι τάφοι βρέθηκαν το 1973 στο βόρειο τμήμα της νέας κοίτης του ποταμού, σε βάθος 3,30 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους,  όταν έγιναν τα έργα διαμόρφωσης της νέας κοίτης και η κατασκευή αναχωμάτων για την προστασία των χωραφιών από τις συχνές πλημμύρες.
Αρκετοί τάφοι καταστράφηκαν, όταν τα μηχανήματα άνοιξαν για πρώτη φορά  την κοίτη, ενώ άλλοι από τα ορμητικά νερά του ποταμού που περνούσαν τόσα χρόνια πάνω από το νεκροταφείο.
Ερευνήθηκαν συνολικά δεκατέσσερις τάφοι. Ορισμένοι ήταν κατασκευασμένοι  από μικρές πλάκες σχιστόλιθου, ενώ το περίγραμμα άλλων σχηματιζόταν από κροκαλοειδείς πέτρες. Όλοι πρέπει να ήταν σκεπασμένοι, αλλά οι μικρές πλάκες που τους σκέπαζαν παρασύρθηκαν από τα νερά του ποταμού.

Από τα κτερίσματα που βρέθηκαν, κυρίως αγγεία και πόρπες, οι τάφοι χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.Χ και ίσως λίγο παλαιότερα.

Αυτό φανερώνει ότι υπήρχε στην περιοχή κάποιος θρακικός οικισμός της φυλής των Κικόνων, πολύ πριν  από την εγκατάσταση των Ελλήνων αποίκων στα παράλια της Θράκης.